شیرفلکه یکی از اجزای کلیدی موتورخانه ساختمان محسوب می شود و در هر موتورخانه بسته به نیاز، از انواع متعددی از شیر فلکه ها استفاده می شود.

با توجه به عمر مفید هر شیرفلکه، بایستی نسبت به تعویض آن ها در بازه های زمانی مشخصی اقدام کرد. حتی اگر در موتورخانه خود، بهترین تجهیزات را پیاده سازی کنید،

اما شیر فلکه ها به درستی عمل نکنند، عملا سیستم تاسیساتی کارایی لازم را نخواهد داشت.

در این مقاله ضمن آشنایی با انواع شیرفلکه و کاربرد آن ها، اطلاعات مفیدی در رابطه با تعویض این دسته از تجهیزات موتورخانه، دریافت خواهید کرد. پس، تا انتهای این نوشته، همراه ما باشید.

به طور کلی وظیفه شیر در سیستم لوله کشی حداقل یکی از موارد زیر را شامل می شود:

شیرفلکه های موتورخانه عموما از نظر کارکرد و محل استفاده به دسته های زیر تقسیم می شوند:

• شیرفلکه های مسدود کننده جریان سیال (شیرهای بشقابی– شیرهای کشویی– پروانه ای)
•  شیرفلکه های رهاکننده (شیرهای اطمینان)
•  شیرفلکه های تنظیم کننده دبی عبور سیال (شیرهای زاویه دار– سوزنی – بشقابی) 
• شیرفلکه های یک طرفه (سوپاپی – دروازه ای) 
• شیرفلکه های هواگیری (دو روزنه – تک روزنه) 

در ادامه توضیحات مقدماتی از انواع شیرفلکه های به کار رفته در موتورخانه، خدمت شما عزیزان ارائه می شود.

برای آشنایی با شیوه نمایش شیرها در نقشه های تاسیساتی، راهنمای  نمادهای تاسیسات مکانیکی و طراحی موتورخانه (به زودی منتشر می شود) را دانلود نمایید.

شیر فلکه دروازه ای یا کشویی موتورخانه

شکل 3 برشی از مقطع یک شیر فلکه دروازه ای

شیر فلکه گلویی موتورخانه

در این شیر فلکه، کنترل جریان آب از طریق یک دیسک مدور که از طریق فلکه و میله مربوط به شیر به سمت یک جایگاه مدور دیگر رانده می شود، انجام می پذیرد.

این شیر، باعث به وجود آمدن تلاطم در جریان سیال می شود که از این نظر مطلوب نمی باشد.

شیر فلکه گلویی در تمامی شبکه های سرد و گرم و لوله کشی مواد شیمیایی استفاده شده و برای استفاده متناسب با لوله هایی تا قطر 12 اینچ در بازار یافت می شود.

شکل 4 نمونه ای ازیک شیر فلکه گلویی

شیر فلکه گازی یا توپی

شکل 5 نمایی از یک شیرفلکه توپی

 شیر فلکه توپی هم از شیرهای پرمصرف در موتورخانه به شمار می آید. 

باز و بسته کردن شیر توپی، به مانند شیر سماور و به صورت چرخش 90 درجه ای انجام می شود.

در این نوع شیر، عبور جریان آب از میان سوراخ یک ساچمه کروی که در جایگاه کروی کاملا کروی صیقلی شده ای قرار دارد، صورت می گیرد.

موارد استفاده این شیر در لوله کشی های آب سرد و گرم و همچنین لوله کشی گاز فشار ضعیف می باشد. این شیرفلکه ها عموما مقاومت کمی در برابر جریان آب ایجاد می کنند.

ساختمان شیر فلکه توپی عموماً دارای یک بدنه، یک عضو کروی شکل (که برای عبور سیال در آن سوراخی تعبیه شده)، دو سیترینگ، یک یا دو درپوش (کلوژر) آب‌بندی و یک ساقه می‌باشد.

شکل 6 اجزای شیرفلکه توپی

این نوع شیرفلکه ها به کار رفته در موتورخانه که در دسته بندی شیرفلکه های قطع و وصل کننده جریان (on- off) قرار دارند، در حالت نیم باز دچار آسیب خواهند شد.

همچنین، وظیفه باز و بسته کردن شیرفلکه، بر عهده عضو مسدود کننده کانال جریان (کره یا در مواقعی نیم کره) است که از طریق ساقه شیرفلکه حرکت ۹۰ درجه ای خواهد داشت.

شیرفلکه سماوری(Plug or Clock valve)

شکل 7 نمایی از یک شیرفلکه سماوری

شیرفلکه های سماوری که بصورت سه راهه ساخته می شوند، برای جریانهای کم به کار می روند.

این نوع شیرفلکه ها مانند شیر دروازه ای در مقابل جریان آب، مقاومت بسیار کمی دارند و بایستی نسبت به تعویض آن ها در حالتی که دچار استهلاک زیادی شده اند، اقدام کرد.

 برای باز و بسته کردن شیر فلکه سماوری به منظور تنظیم آن، فقط کافی است دسته شیرفلکه را به اندازه 90 درجه چرخاند.

معمولاً این شیرها به عنوان وسیله کنترل دو حالته (قطع/ وصل) مورد استفاده قرار می گیرند. زیرا اولا، نسبتا ارزان هستند وثانیا وقتی تنظیم شوند در همان وضعیت باقی می مانند و افراد می توانند وضعیت باز یا بسته بودن شیرفلکه را به وضوح تشخیص دهند.

شکل 8 برشی ازمقطع یک شیر سماوری

سایز شیر فلکه های سماوری استفاده شده در موتورخانه ها از 8.3 اینج تا شیرهای بزرگتر که براساس ظرفیت موتورخانه متغیر می باشد.

شیرفلکه کروی(Globe Valve):

شکل 9 تصویری از شیرفلکه توپی و اجزای آن

شیرفلکه های کروی به این دلیل کروی خوانده می شوند که شکل ظاهری بدنه خود آن ها کروی شکل است.

ساختمان داخلی شیرفلکه به گونه ای است که آب از نقطه ورود به شیر تا خروج از آن، با 180 درجه تغییر جهت همراه است.

ساختار دریچه و نشیمنگاه شیرفلکه کروی طوری است که بلافاصله بعد از برقرار شدن جریان تماس آن ها با هم قطع می شود.

همچنین، شایان ذکر است که باز نبودن کامل شیرفلکه کروی موجب فرسودگی شیرفلکه نشده فلذا می توان از شیرفلکه برای تنظیم و کنترل جریان در موتورخانه استفاده کرد.

در شیرفلکه کروی به محض اینکه اتصال صفحه انتهایی ساقه و نشیمن گاه قطع می شود، سیال کاملا جریان می یابد.
در شیرفلکه کروی فرسودگی ناشی از اصطکاک خیلی کمتر از شیر کشویی است.

تعمیرات شیرفلکه کروی از شیر کشویی کمتر و آسان تر می باشد به طوری که تعمیر شیرفلکه های کروی موتورخانه بدون خارج کردن شیرفلکه ها از مسیر لوله کشی امکان پذیر می باشد.

جنس این شیرفلکه ها اغلب از نیکل یا فولاد زنگ نزن می باشد.

شیرفلکه یک طرفه(Non-return or Check Valve)

شکل 12برشی از مقطع یک شیر یک طرفه

شیرهای یکطرفه برای جلوگیری از بازگشت مایعی که به مقصد فرستاده شده است، مورد استفاده قرار می گیرند.
این شیر را بر روی ورودی آب به طرف ساختمان قرار می دهند که در صورت قطع شدن آب، مقدار آبی که در وسایل خانگی و داخل لوله ها ذخیره شده است، به لوله اصلی برنگردد.

همچنین، این شیر را بر روی مسیر لوله ورودی آبگرمکن ها نصب می کنند که بر اثر قطع آب ویا شکسته شدن لوله در داخل ساختمان، آب ذخیره شده در مخرن آبگرمکن خالی نشود، زیرا در این حالت ممکن است کوره به کار ادامه دهد و باعث سوختن آبگرمکن شود.

شکل 13نمونه ای از یک شیر یک طرفه

شیر فلکه پروانه ای (Butterfly valve) موتورخانه

شکل 15 شیر فلکه های پروانه ای در ابعاد مختلف

این نوع شیرفلکه که به وفور در موتورخانه ها، مورد استفاده قرار می گیرند، بسته به نوع سیال عبوری از آن ها، در انواع مختلف اعم از چدن، فولاد، استنلیس استیل و پلیمری ساخته می شوند. دو نوع شیر فلکه چدن داکتیل و چدن خاکستری بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.

شیر پروانه ای از اجزایی همچون بدنه، دیسک، لاینر و عملگر(دستی، هیدرو لیکی و یا پنوماتیکی) تشکیل شده است.

به منظور آب بندی بهتر، از یک لاستیکی بین بدنه و دیسک استفاده می شود.

شکل 15نمونه ای از شیرفلکه پروانه ای

 شیر فلکه پروانه ای برای استفاده در موتورخانه های ساختمانی و صنعتی توصیه می شود، زیرا برای عبور جریان آب با دمای بالا مناسب بوده و نسبت به نوع کشویی حجم کمتری را اشغال می کند و همچنین قیمت پایین تری دارد.

این شیر به منظور قطع و وصل ویا کنترل جریان سیال مورد استفاده قرار می گیرد.

در صورتی که سیال عبوری آب(تا دمای ۸۰ درجه سانتی گراد) و سرعت عبوری در بیشترین حالت باشد می توان از این شیرها استفاده کرد.

شیر پروانه ای ویفری برای استفاده در موتورخانه های خانگی و صنعتی در سایزهای مختلف از ۲ اینچ به بالا و در خطوط آب گرم و سرد توصیه می شود.

همچنین، استفاده از این شیرها به جای شیرهای کشویی در موتوخانه ها موجب کاهش اندازه موتورخانه و کاهش هزینه ها می شود.

تعویض شیرفلکه ها:

در ادامه، مراحل تعویض شیرفلکه را برای شیر دروازه ای بیان می کنیم.

مراحل ذکر شده برای سایر شیرفلکه های موتورخانه هم قابل تعمیم است که برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب، از بیان جزئیات آن پرهیز می کنیم.

شکل 16 اجزای مختلف یک شیر دروازه ای

تعویض محل گریسکاری بر روی bonnet شیر فلکه:

این محل که با شماره 16 در شکل مشخص شده است، برای روانکاری شیر به کار می رود و در هنگام سرویس شیر، لازم است که مورد بازرسی قرار گیرد و در صورت نیاز، تعویض گردد.

مراحل تعویض این قسمت از شیرفلکه به شرح زیر است:

• ابتدا، شیر فلکه را کاملا می بندیم
• در پوش مربوط به محل گریسکاری را باز می کنیم
• یک میله باریک داخل آن می گذاریم
• در پوش را روی آن گذاشته و می بندیم که این عمل باعث می شود که فشار از داخل شیر خارج شود. در صورتی که در این حالت، فشار قطع نشود، نشان دهنده وحود نشتی در شیر است.
• اگر فشار قطع شده باشد، محل گریسکاری را باز می کنیم
• در نهایت، یک عدد اتصال گریسکاری جدید را به جای اتصال قبلی، نصب می کنیم

تعویض قسمت Thrust Bearing شیرفلکه:

•  درپوش این قسمت که با شماره 3 در شکل نشان داده شده است، را باز می کنیم

•  به وسیله یک عدد پانچ، پین شماره 9 را از محل بیرون می آوریم

•  تبدیل Stem که با شماره 8 نشان داده شده است را بیرون می آوریم

•  اورینگ ها و بیرنگ هایی که در زیر آن قرار دارد را بیرون آورده، و مورد وارسی قرار می دهیم.

•  قطعات نو را جایگزین قطعات فرسوده می کنیم و روی آن ها را گریس کاری می کنیم

•  قطعات نو را بر روی Stem قرار می دهیم

•  تبدیل Stem را توسط پین مربوطه وصل می کنیم

تعویض نگهدارنده میله Stem Packing شیرفلکه

• شیر فلکه را کاملا می بندیم

• دسته شیر در حالت باز قرار می دهیم

• در پوشی که بر روی بانت قرار دارد، باز می کنیم

•  پین مربوط به تبدیل Stem را به وسیله پانچ بیرون می آوریم

• تبدیل را از روی Stem برمی داریم

•  بیرینگ های آن را بیرون می آوریم

• Packing gland را باز می کنیم

• واشر زیر آن را در می آوریم

اگر نگهدارنده میله به راحتی بیرون بیاید، آن را باز کرده و در غیر این صورت، یک لوله محافظ بر روی آن گذاشته و از محل گریسکاری، داخل آن گریس پمپ می کنیم که با فشار گریس بیرون آید.

یک نگهدارنده میله جدید را جایگزین قبلی می کنیم

در صورتیکه مراحل بالا را به صورت عکس اجرا کنیم، می توانیم شیر را به حالت اولیه (شیر باز) برگردانیم.

شکل 17تعمیر و تعویض شیرفلکه

لازم به ذکر است که در هنگام تعویض دروازه و نشیمنگاه، نبایستی از گریس اضافی استفاده کنیم و زدن گریس در حد یک فیلم نازک روی دروازه کافی است.

در نهایت قطعات را به همان ترتیبی که باز کرده بودیم، می بندیم. در این نوشته، با انواع شیر فلکه های به کار رفته در موتورخانه ساختمان و تعویض آن ها، آشنا شدید.

تعویض این نوع شیرها، همانند سایر تجهیزات تاسیسات موتورخانه، بایستی توسط نیروی مجرب انجام شود

.چنانچه متوجه شده اید که شیرفلکه های موتورخانه شما دچار نقص شده و نیاز به تعمیر یا تعویض دارد، بلافاصله با ما تماس بگیرید تا همکاران واحد فنی، با حضور در محل، خدمات لازم جهت تعمیر و تعویض شیرفلکه موتورخانه را خدمت شما عزیزان ارائه دهند.